Barbara Wąsik (autor) 

Opis 

Jest to unikatowa monografia (730 stron) dotycząca zmian w położeniu społecznym i mentalności kobiet polskich w okresie od upadku powstania styczniowego do wybuchu rewolucji 1905 r. Praca interdyscyplinarna, uwzględniająca kilka rozmaitych perspektyw: literaturoznawczą, filozoficzną, historyczną i socjologiczną, a głównie tradycję mikrosocjologicznych badań jakościowych nad życiem codziennym. Autorka wykorzystuje w niej prawie nieznane źródła mające charakter masowy. Podstawę stanowi 79 powieści pisarek polskich, zaliczanych do „drugorzędnych”, odnalezionych w rozmaitych źródłach bibliograficznych i katalogach. Czasem są to jedyne tego typu utwory w ich dorobku, znacznie częściej jednak – by uniknąć subiektywnego ich doboru – wylosowane. Autorka, analizując teksty literackie nie próbuje w sposób naiwny rekonstruować faktów, lecz odtwarza stan świadomości ówczesnych kobiet: zarówno pisarek, jak przede wszystkim czytelniczek, które mogły się z nimi identyfikować. Niewątpliwymi walorami książki są: obiektywizm badawczy Autorki, przejrzysta konstrukcja pracy, częste oddawania głosu bohaterkom analizowanych powieści, a więc wykorzystywanie cytatów pozwalających oddać atmosferę epoki.

Autorka zastosowała głównie metodę biograficzną: charakteryzując troski bohaterek powieściowych, ich występowanie omówiła zgodnie z trajektorią życia kobiety. Kolejno scharakteryzowała troski występujące w okresach: dojrzewania, najczęściej zwieńczonego zawarciem małżeństwa (rozdz. II); dorosłości, umownie trwającej do wystąpienia menopauzy (rozdz. III); jesieni życia, płynnie przechodzącej w starość (rozdz. IV). Zasygnalizowała też niektóre troski kobiet pozostających poza obszarem zainteresowania potencjalnych czytelniczek (np. chłopek, robotnic, służących). Wśród trosk wyróżniła: 1) troski „o siebie” – o zdrowe ciało, urodę, strój oraz najobszerniej – o swój kapitał kulturowy; problemy związane z autoprezentacją, poszukiwaniem bliskości, pogłębianiem wiedzy o sobie, budowaniem i utrzymaniem reputacji; rozterki dotyczące wyboru drogi życiowej; 2) troski o Innych – o członków rodziny, przyjaciół i znajomych, członków społeczności lokalnych i zbiorowości ponadlokalnych (zwłaszcza kobiet), oraz o losy ojczyzny; 3) w okresie dojrzałości część dawnych trosk pozostała, część straciła znaczenie, ale przede wszystkim pojawiły się nowe: zwłaszcza związane z małżeństwem, aklimatyzacją w nowym środowisku, a także problemy wynikające z podejmowania pracy zawodowej. Specyficzny charakter miały zmartwienia kobiet samotnych (niezamężnych, wdów, rozwódek, żyjących w separacji, porzuconych); 4)W okresach jesieni życia w życiu bohaterek dominowały troski o zdrowie, zabezpieczenie bytu materialnego.

W Podsumowaniu Autorka, wykorzystując analizę trosk, przedstawiła typologię bohaterek literackich, wyróżniając wśród nich: „lalki salonowe” (zarówno „kokietki/uwodzicielki”, jak i „kobiety fatalne”) i „kobiety wykluczone”. Większość kobiet mieściła się jednak między tymi skrajnościami. W okresie dojrzewania największą zbiorowość stanowiły posłuszne wychowanki „zapobiegliwej szkoły małżeńskiej przy rodzicach, choć zdarzały się też „buntowniczki”. W okresie dorosłości te pierwsze przekształcały się w „westalki domowego ogniska”, część z nich jednak żyła w otwartych związkach, część odchodziła lub była porzucana przez męża. Wśród wcześniejszych „buntowniczek” rzadko spotykało się jeszcze „emancypantki-dziewice” czy „dojrzałe emancypantki”, nie mówiąc już o „emancypantkach-rewolucjonistkach”. Najczęściej występowały „kobiety emancypujące się” lub „emancypantki złamane”. Wśród kobiet najstarszych zdarzały się „niepewne jutra” i „spokojne o przyszłość”, a także „oczekujące zbliżającego się końca” i „aktywne”. Autorka wiele miejsca poświęciła kierunkom ewolucji postaw bohaterek, wskazując na uwarunkowania i szanse ich społecznej emancypacji.